تخت جمشید یکی از شناخته‌‌شده‌ترین و پرافتخارترین آثار باستانی کشور عزیزمان  ایران است که همه به چنین اثر باشکوه و زیبایی به عنوان مظهر فرهنگ ایرانیان در عصر هخامنشیان می‎‌بالند. هرساله گردشگران داخلی و خارجی بسیاری، از این مجموعه که در سال 1979 در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید، بازدید می‌کنند. اگر عازم سفر به شهر عشق شیراز هستید در کنار تهیه سوغات شیراز ، حتما از تخت جمشید شیراز نیز دیدن کنید! (همچنین برای دیدن تاریخ کشورمان، می‌توانید بهترین موزه‌های تهران را مانند موزه ایران باستان ببینید!)
با استودیو عکاسی ساناز رییسی در ادامه همراه باشید

تخت جمشید که با نام پارسه، پرسه‌پولیس و پرسپولیس هم شناخته می‌شود، آیینه‌ای از تاریخ و فرهنگ کهن ایران زمین به شمار می‌رود که به دستور داریوش بزرگ در سال 518 ق.م و با حدود 125000 مترمربع وسعت، به‌عنوان یکی از شاهکارهای معماری زمان خود و حتی حال حاضر در سطح جهان ساخته شد. علاوه‌بر آن یکی از جاهای دیدنی شیراز به شمار می‌رود. تخت جمشید درواقع اوج ظرافت و خلاقیت هنرمندان ایرانی در به‌کارگیری فرهنگ مردمان مختلفی چون مصری‌ها، بابلیان، یونانی‌ها، مادها و ارمنی‌هاست که تحت‌سلطه و فرمان هخامنشیان بوده‌اند. هدف داریوش از ساخت این بنا آن بود که پایتختی در امپراطوری خود احداث کند که نظیر نداشته باشد و برای این کار، جلگه وسیع مرودشت با پیشینه تاریخی کهن را انتخاب کرد.

دسترسی به تخت جمشید

مجموعه تخت جمشید در 10 کیلومتری شمال‌شرق مرودشت در استان فارس قرار گرفته است. فاصله تخت جمشید تا شیراز بیش از 60 کیلومتر است. شما هم از طریق خطوط هوایی می‌توانید خود را به شهرهای مجاور تخت جمشید برسانید و هم از طریق زمینی و خطوط ریلی.

علت نام‌گذاری تخت جمشید به «پارسه»، قوم پارس بوده‌اند که هخامنشیان رهبری آنان را بر عهده داشتند. آنان به اقامتگاه خود پارس می‌گفتند، جایی که یونانیان آن را پرسیس (persis) می‌نامیدند و امروزه آن را فارس خطاب می‌کنیم. در سنگ‌نوشته‌ای که از خشایارشاه بر جرز درگاه‌ ورودی دروازه ملل باقی‌ مانده و همین‌طور طبق برخی لوحه‌های عیلامی، نام اصلی تخت جمشید باعنوان «شهر پارسه» یاد شده است. گفته می‌شود در زمان ساسانیان هم این بنا را صد ستون و در دوره اسلامی آن را «چهل ستون»، «چهل منار» و «تخت حضرت سلیمان» می‌نامیده‌اند؛ اما بعدها به‌دلیل آن که مردم اطلاعی از سازنده این مجموعه نداشتند، آن را به جمشید، پادشاه باستانی نسبت داده و نام «تخت جمشید» را بر آن نهادند.
در زمان هخامنشیان، برای هر فصلی اقامتگاهی وجود داشت. اقامتگاه تابستانی در هگمتانه (همدان امروزی)، اقامتگاه زمستانی در شوش (پایتخت عیلام) و تخت جمشید هم به‌عنوان اقامتگاه بهاری برای برگزاری مراسم جشن‌های ملی ایرانیان (نوروز) بود. پس از داریوش بزرگ، پسرش خشایارشاه و همین‌طور نوه‌اش اردشیر یکم، بناهای باشکوهی به این مجموعه هنری افزودند. در کل، ساخت کاخ‌های تخت جمشید حدود 180 سال به طول انجامید، 200 سال مورد استفاده قرار گرفت و پس از نابودی به دست اسکندر مقدونی، ویرانه و متروک شد.
روایات مختلفی درباره به آتش کشیدن تخت جمشید وجود دارد. بعضی بر این باور هستند که اسکندر مقدونی به قصد انتقام‌جویی شکست قبلی یونان و تحقیر ایرانیان، اقدام به این کار کرد. برخی دیگر می‌گویند معشوقه اسکندر در حالت مستی در بزمی که به مناسبت پیروزی یونانیان در تخت جمشید برگزار شده بود، پرده‌ای را به آتش می‌کشد که سبب ویرانی این یادگار کهن می‌شود.

در قسمت ورودی تخت جمشید، پلکان دو طرفه‌ای وجود دارد که زمان خشیارشا در ضلع غربی این بنا ساخته شده است. هر طرف این پلکان 111 پله دارد که به‌دلیل قرینه بودن، از شاهکارهای بزرگ معماری قدیم به‌شمار می‌روند. پس از 63 پله، به یک پاگرد می‌رسیم و پس از آن 48 پله دیگر در جهت مخالف ادامه پیدا می‌کنند. هر پله 6.90 متر طول، 38 سانتی‌متر عرض و 10 سانتی‌متر پاخیز دارد. دور تا دور پله‌ها هم به نحو شگفت‌انگیزی با جان‌پناهی از کنگره‌های چهار پله‌ای تزیین شده است.

دروازه ملل

پس از گذر از پلکان ورودی، به دروازه باشکوه ملل یا دروازه خشایارشا می‌رسید که به‌دلیل ظاهر خاص خود، شهرت جهانی دارد. هر ضلع از این تالار مربعی، 24.75 متر طول دارد و مساحت آن 612.5 مترمربع است. درگذشته وسط این تالار چهار ستون وجود داشت که هم‌اکنون سه ستون آن باقی است. ارتفاع هر ستون، بیش از 16.5 متر و ارتفاع هر کدام از درگاه‌های شرقی و غربی 10 متر و عرض آن 3.82 متر است.

در درگاه غربی، دو گاو بسیار بزرگ و بر دروازه شرقی، دو گاو عظیم‌الجثه بالدار با سر انسان به چشم‌ می‌خورند. این موجودات، نشانگر افسانه‌های متاثر از آشوریان است و عظمت امپراطوری هخامنشی را نشان می‌دهد. اگر به چهره این گاوها دقت کنید، متوجه ریش‌های بلند و مستطیل‌ شکلی می‌شوید که با غنچه نیلوفر آبی و گل‌های دوازده‌پر تزیین شده‌اند. بالای این درگاه‌ها هم کتیبه‌ای به زبان پارسی باستان، عیلامی و بابلی حکاکی شده که ترجمه آن به این قرار است: «خدای بزرگ اهورامزدا است، که این زمین را آفرید، که آسمان را آفرید، که مردم را آفرید، که خوشبختی مردمان را آفرید، که خشایارشاه را شاه کرد، یکی را شاه بسیاری، یکی را سرور بسیاری، من (هستم) خشایارشاه، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورهایی که مردم گوناگون دارند، شاه این جهان فراخ و دور، پس داریوش شاه، هخامنشیان…»

کاخ آپادانا

یکی از زیباترین کاخ‌های مجموعه تخت جمشید، کاخ آپادانا است که ستون‌ها و پلکان شگفت و بی‌نظیر آن هنوز پابرجا هستند. ساخت کاخ آپادانا زمان داریوش بزرگ آغاز شد و پس از 30 سال و در دوره فرمانروایی خشایارشاه به پایان رسید. این بنا درگذشته یک تالار مرکزی، سه ایوان در شمال، غرب و شرق، چهار برج در چهارگوشه بیرونی تالار و چند اتاق نگهبانی داشت. تالار مرکزی بیش از 3600 مترمربع وسعت داشته و در هر ضلع آن 6 ردیف ستون و در مجموع 36 ستون قرار می‌گرفت. 12 ستون نیز در هریک از سه ایوان وجود داشت. متاسفانه از مجموع 72 ستون این کاخ، تنها 14 ستون باقی است.

کاخ G

در قسمت غربی کاخ G که آثار چندانی از آن باقی نیست، بقایایی از یک بنای بلند قرار دارد که روی سنگ خارای کوه ساخته شده است. روی دیوار جنوبی این بنا، می‌توان تصاویری از سربازان و خدمه حامل ظروف و خوراکی‌ها دید که به جنوب حیاط کاخ داریوش برده شده‌اند. پلکان دو طرفه قسمت جنوب شرقی این کاخ هم به حیاط شرقی کاخ هدیش راه پیدا می‌کرد.

کاخ اختصاصی داریوش

کاخ تچر یا کاخ اختصاصی داریوش، در جنوب‌غربی کاخ آپادانا قرار گرفته و از نخستین بناهای مجموعه تخت جمشید است. واژه تچر یا «طَرَز» در زبان پارسی باستان به معنای منزل زمستانی بود، هرچند مدرکی برای اثبات این که این کاخ محل اقامت زمستانی داریوش بود، در دسترس نیست. این کاخ حدود 30 متر عرض و 40 متر طول دارد. تالار مرکزی آن هم که به تالار آیینه شهرت دارد، دارای 12 ستون در سه ردیف چهارتایی است. گفته می‌شود قسمت جنوبی کاخ تچر زمان خشایارشاه به اتمام می‌رسد. البته پلکان و نگاره‌های غرب آن متعلق به دوره اردشیر سوم است. بر درگاه‌های کاخ اختصاصی داریوش، می‌توان تصاویری از سربازان، داریوش با خدمه و همچنین نبرد شاه و شیر دید. تزییناتی از تاج، دستبند و… با فلزات گران‌بها در حجاری‌های این کاخ به کار رفته بود که توسط اسکندر مقدونی و همراهانش به یغما برده می‌شود.

کاخ مرکزی (سه دروازه)

کاخ مرکزی تخت جمشید که وسعتی بیش از 240000 مترمربع دارد، با سه درگاه و چند راهرو به کاخ‌های مجاور مرتبط می‌شود. ساخت این بنا زمان خشایارشا آغاز و درنهایت زمان اردشیر سوم کامل می‌شود. در مرکز این تالار، سنگی با ابعاد 75 در 71 سانتی‌متر وجود دارد و میانه آن سوراخی حفر شده که به گفته بعضی، محل استخراج تقویم و نگهداری زمان، روز و ماه بوده است.

پلکان دوطرفه قسمت شمالی کاخ مرکزی از نظر معماری بسیار باشکوه و موردتوجه است. در این بخش نقوش مختلفی وجود دارد. سربازان کمان‌دار و نیزه‌دار در جامه پارسی و مادی یکی از این نقش‌ها است. همچنین نقش نجیب‌زادگان ایرانی در جامه پارسی درحالی‌که شاخه‌ای از گل نیلوفر آبی به دست دارند و دست‌دردست همراهان خود و در حال بالا رفتن از پله‌های تالار ضیافت، بسیار جالب است.

در درگاه ایوان شمالی، تصویری از اردشیر یکم با ریشی بلند و عصای شاهی وجود دارد که با نیلوفر آبی در دست چپ خود در حال بیرون رفتن از تالار است. خدمه هم در اطراف پادشاه مشغول خدمت هستند. بر درگاه شرقی هم، نگاره‌ای از اردشیر یکم و ولیعهدش بر اورنگ شاهی است که توسط 28 تن از بزرگان کشورهای تحت فرمان هخامنشیان، حمل می‌شود. بر فراز تخت و سایه‌بان، تصویری از فرکیانی یا همان انسان بال‌دار هم دیده می‌شود.

کاخ H

کاخ H در واقع روبروی کاخ هدیش قرار دارد. پلکان آن که دو گروه 16 نفره نیزه‌دار پارسی و همچنین کتیبه‌ای به زبان پارسی باستان را به نمایش گذاشته، تقریبا ویران شده است. گفته می‌شود این پلکان متعلق به این مکان نبوده و بعدها در این فضا نصب شده‌اند.

جان‌پناه شاخ‌دار

آثار سنگی در گوشه جنوب‌غربی تخت جمشید یافت شده که متعلق به کاخ ویران شده اردشیر یکم است. سمت غرب و جنوبی بنای اصلی، کنگره‌هایی با دو مخروط وجود دارد که نقش پیکان، تیر و چلیپا در آن‌ها پیداست؛ اما مشخص نیست این کنگره‌ها نمادین بوده‌اند یا به عنوان جان‌پناه استفاده می‌شده‌اند.

کاخ هدیش

کاخ هدیش در ضلع شرقی کاخ اختصاصی اردشیر و جنوب‌شرقی کاخ تچر قرار دارد. نام هدیش از کتیبه‌ای ایوان شمالی آن، گرفته شده است: «گوید خشایارشا شاه، شاه بزرگ، به خواست اهورامزدا این هدیش را من ساختم…». بعضی بر این باور هستند که هدیش نام همسر خشایارشا بوده و به‌همین دلیل نام هدیش را بر این کاخ نهاده است. مساحت این کاخ حدود 2550 مترمربع بوده است. 6 ردیف ستون 6تایی، یک ایوان 12 ستونی در شمال، یک ایوان کم عرض در جنوب و تعدادی اتاق در قسمت شرقی و غربی تالار مرکزی آن واقع شده است. تصویری از خشایارشا با تاج صاف و بی‌کنگره بر درگاه آن ایجاد شده و کتیبه‌ای به زبان پارسی باستان، عیلامی و بابلی بالای سرش به چشم می‌خورد. متاسفانه این کاخ در آتش‌سوزی، صدمات زیادی دید.

موزه هخامنشی

ساختمان موزه هخامنشی یکی از قدیمی‌ترین بناهای ایران است که پس از بازسازی، به موزه اختصاص یافت. این موزه در ساعات خاصی از روز باز بوده و برخی از آثار به دست آمده از بررسی‌ها و کاوش‌های تخت جمشید را به نمایش می‌گذرد. رنگ‌هایی که بر دیواره‌های موزه دیده می‌شود، طبق گفته مورخان، برگرفته از رنگ زرد و قرمز به کار رفته در مجموعه تخت جمشید بوده که در مرور زمان از بین رفته‌اند.

دروازه نیمه تمام

دروازه ناتمام یکی از باارزش‌ترین بناهای تخت جمشید است و همان‌طورکه از نام آن پیداست، نیمه‌کاره مانده است. این دروازه همچون دروازه ملل بود، با این تفاوت که دو اتاق در جبهه شرقی و غربی آن قرار داشت که حدس زده می‌شود، محل استقرار نگهبانان بوده باشد. این دروازه قرار بوده به شکل گاو بال‌دار ساخته شود که با حمله اسکندر مقدونی ناتمام می‌ماند.

تالار تخت یا صد ستون

کاخ صد ستون درواقع دومین کاخ تخت جمشید از نظر وسعت است و به‌دلیل داشتن صد ستون در تالار مرکزی، آن را تالار صد ستون نامیده‌اند. مساحت این تالار بیش از 4600 مترمربع و ارتفاع ستون‌های آن حدود 14 متر است. به‌همین دلیل لقب «بزرگترین تالار سرپوشیده جهان» را به آن داده‌اند. طبقه گفته‌های پرفسور هرتسفلد، ساخت این تالار عظیم در زمان خشایارشا آغاز شد و در زمان اردشیر یکم پایان گرفت. «این خانه، خشایارشا، پدر من، پی‌اش را ریخت، به تایید اهورامزدا، من، اردشیر شاه، آن را برآوردم و تمامش کردم.»

خزانه

بخش خزانه در جنوب‌شرقی تخت جمشید و شرق حرمسرا ساخته شده است. این ساختمان به‌دستور داریوش بزرگ بنا شد و زمان خشایارشا با اعمال تغییراتی، پایان یافت. خزانه حدود 10390 مترمربع وسعت دارد و شامل تالاری با 99 ستون، تالار دیگری با صد ستون، تعدادی اتاق، راهرو و حیاط روباز است. پرفسور اشمیت موفق به یافتن حدود 750 لوح گلی در این فضا شد که نشانگر شگفتی‌های دوران هخامنشیان است؛ چراکه اطلاعاتی به خط و زبان عیلامی درباره کارگران، کارفرمایان و همین‌طور نحوه پرداخت دستمزد به ایشان روی آن حک شده است.

کاخ ملکه

به گفته پرفسور هرتسفلد، بنای بزرگ قسمت جنوبی تخت جمشید، به احتمال زیاد حرمسرای خشایارشا بوده و بخشی از آن هم اکنون به‌عنوان موزه تخت جمشید استفاده می‌شود. به دلیل وجود دیوارهای ضخیم و همچنین وجود تنها یک درگاه اصلی برای ورود و خروج، حدس بر این است که این کاخ، حرمسرا بوده باشد.

آرامگاه‌ها

علاوه‌بر کاخ‌های متعدد، آرامگاه اردشیر دوم و اردشیر سوم هخامنشی هم روی کوه رحمت و رو به مجموعه تخت جمشید قرار گرفته است. نمای این آرامگاه‌ها به صورت یک چلیپا (صلیب) است که چهار شاخه مساوی دارد. شاخه بالایی، نشانگر یک آیین دینی یا شاهی است. شهریار هخامنشی در این طرح، کمان به دست دارد و در حال نیایش در برابر آتش مقدس است. پادشاه و آتش‌دان روی تخت بزرگ شهریاری قرار گرفته‌اند و نمایندگان ملل تابعه، این تخت را روی دستان خود نگه داشته‌اند. آرامگاهی هم پشت تپه‌ای در جنوب صفه تخت جمشید قرار گرفته که آن را به داریوش سوم نسبت می‌دهند.

استودیو عکاسی ساناز رییسی